TİTREŞİM ÖLÇÜMÜ İLE ALAKALI YASAL MEVZUAT VAR MIDIR?
22 Ağustos 2013 tarihinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 28743 sayılı ÇALIŞANLARIN TİTREŞİMLE İLGİLİ RİSKLERDEN KORUNMALARINA DAİR YÖNETMELİK yayınlanmıştır. 20 Haziran 2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 uncu maddesine dayandırılmıştır. 25 Haziran 2002 tarihli ve 2002/44/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifine paralel olarak hazırlanmıştır. Ölçümler, 20 Ağustos 2013 tarihli ve 28741 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmeliğe göre yapılır. ÖNCELİKLE BELLİ TANIMLARDAN BAHSETMEK GEREKİR! Titreşim; araç, gereç ve makinelerin çalışırken oluşturdukları vibrasyon ve salınım hareketleridir. Titreşimin iki fiziksel değişken ile ifade edilir. Bunlar frekans ve şiddettir. Titreşimin frekansı; Birim zamandaki titreşim sayısına titreşimin frekansı denir. Birimi Hertzdir (Hz). Titreşim Şiddeti; Titreşimin oluştuğu ortamda titreşimden ileri gelen enerjinin hareket yönüne dikey, birim alanda, birim zamandaki akım gücüne, titreşimin şiddeti denir. Birimi (W/cm2) dir. Bütün vücut titreşimi:; Vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimdir. El-kol titreşimi; İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimdir. Maruziyet eylem değeri; Aşıldığı durumda, çalışanın titreşime maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değerdir. Maruziyet sınır değeri; Çalışanların değer üzerinde bir titreşime kesinlikle maruz kalmaması gereken değerdir.
TİTREŞİM EN ÇOK NERELERDEN KAYNAKLANIR?
- Taş kırma makinaları,
- Kömür ve madencilikte kullanılan pnömatik çekiçler,
- Ormancılıkta kullanılan taşınabilir testereler,
- Parlatma ve rende makinaları,
- Sanayide kullanılan elektrikli el aletleridir.
- Traktör ve kamyon kullanımı,
- Dokuma tezgahları,
- Yol yapım, bakım ve onarım makinaları
- Çelik konstrüksiyonlu yapılarda olan makina ve tezgahlar
TİTREŞİMİN NE TÜR ETKİLERİ MEVCUTTUR?
- Sürekli gürültüye neden olur.
- Performansı etkiler.
- Cihazlar titreşimden zarar görebilir.
- Cihazda aşınmalar görülebilir.
- Devamlı baş ağrısı olur.
- Göz yuvarlağında devamlı titreşimler olur.
- Uzak görme netliği kayıpları yaşanır.
- Genel denge bozuklukları olur.
- Sırt ve boyun kaslarında sertlik yaşanır.
- Sindirim sistemi rahatsızlıkları gibi sorunlar da yaratabilir.
- Duyu organlarında, (kas, bağ ve eklem algılama sistemlerinde), iç kulak denge organında,derinin duyarlı kıl dibi ve deri altı organlarında, alt ve üst etraf kılcal damar ağında zararlı ve kalıcı etkiler gösterebilir.
EL-KOL TİTREŞİMİ İÇİN MARUZİYET DEĞERLERİ NELERDİR?
Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 5 m/s2 Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 2,5 m/s2
BÜTÜN VÜCÜT TİTREŞİMİ İÇİN MARUZİYET DEĞERLERİ NELERDİR?
Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri: 1,15 m/s2 Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet eylem değeri: 0,5 m/s2
İŞVEREN OLARAK YÜKÜMLÜLÜK MEVCUT MUDUR?
- İşveren, çalışanların maruz kaldığı mekanik titreşim düzeyini, işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesinde ele alır.
- İşveren, ölçümler yaptırarak mekanik titreşime maruziyeti belirler.
- Değerlendirme ve ölçüm sonuçlarını, gerektiğinde kullanılmak ve denetimlerde gösterilmek üzere uygun bir şekilde saklar.
- Maruziyet eylem planı hazırlar.
- İşveren, maruziyetin önlenmesi veya azaltılması çalışmaları yapar.
- İşveren, maruziyeti, maruziyet sınır değerinin altına indirmek üzere gerekli olan tedbirleri derhal alır.
- İşveren maruziyet sınır değerinin aşılmasının nedenlerini belirler ve bunun tekrarını önlemek amacıyla, koruma ve önlemeye yönelik gerekli tedbirleri alır.
- Çalışanların bilgi ve eğitim almasını sağlar.
- İşveren, çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar.
- İşveren, çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
- İşveren, sağlık gözetimi sonuçlarını dikkate alarak, gerekli koruyucu önlemleri alır.
- Çalışanların sağlık durumunun gözden geçirilmesi için düzenli bir sağlık gözetiminin uygulanmasını sağlar.
RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILIRKEN NELERE DİKKAT EDİLİR?
- Aralıklı titreşim veya tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine,
- Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerlerine,
- Özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanlar olmak üzere tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,
- Mekanik titreşim ile çalışma ortamı arasındaki veya mekanik titreşim ile diğer iş ekipmanları arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine,
- İş ekipmanlarının mekanik titreşim düzeyi hakkında, ilgili mevzuat uyarınca imalatçılardan sağlanan bilgilere,
- Mekanik titreşime maruziyet düzeyini azaltacak şekilde tasarlanmış alternatif bir iş ekipmanının bulunup bulunmadığına,
- Bütün vücut titreşimine maruziyetin, işverenin sorumluluğundaki normal çalışma saatleri dışında da devam edip etmediğine,
- Düşük sıcaklık gibi özel çalışma koşullarına,
- Sağlık gözetiminden elde edilen uygun en güncel bilgilere.
TİTREŞİM MARUZİYET EYLEM PLANINDA NELER ÖNEMLİDİR?
- Maruziyeti azaltan başka çalışma yöntemleri seçilir.
- Mümkün olan en düşük düzeyde titreşim oluşturan, ergonomik tasarlanmış uygun iş ekipmanını seçilir.
- Titreşime maruziyeti azaltmak için bütün vücut titreşimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri, el-kol sistemine aktarılan titreşimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı ekipman sağlanır.
- İşyeri, işyeri sistemleri ve iş ekipmanları için uygun bakım programları uygulanır.
- İşyeri ve çalışma ortamı uygun şekilde tasarlanır ve düzenlenir.
- İş ekipmanının doğru ve güvenli bir şekilde kullanımı için çalışanlara gerekli bilgi ve eğitim verilir.
- Maruziyet süresi ve düzeyi sınırlandırılır.
- Yeterli dinlenme aralarıyla çalışma süreleri düzenlenir.
- Mekanik titreşime maruz kalan çalışana soğuktan ve nemden koruyacak giysi sağlanır.
ÇALIŞANLAR HANGİ KONULARDA EĞİTİM ALABİLİRLER?
- Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek riskleri önlemek veya en aza indirmek amacıyla alınan önlemler,
- Maruziyet sınır değerleri ve maruziyet eylem değerleri,
- Mekanik titreşimden kaynaklanabilecek risklerin değerlendirilmesi ve ölçüm sonuçları ile kullanılan iş ekipmanlarından kaynaklanabilecek yaralanmalar,
- Mekanik titreşime bağlı yaralanma belirtilerinin niçin ve nasıl tespit edileceği ve bildirileceği,
- Çalışanların hangi şartlarda sağlık gözetimine tabi tutulacağı,
- Mekanik titreşime maruziyeti en aza indirecek güvenli çalışma uygulamaları
MARUZİYETLER NEYE GÖRE DEĞERLENDİRİLİR?
- TS EN ISO 5349-1 Mekanik Titreşim Kişilerin Maruz Kaldığı Elle İletilen Titreşimin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi-Bölüm 1: Genel Kurallar
- TS EN ISO 5349-2 Mekanik Titreşim Kişilerin Maruz Kaldığı, Elden Vücuda İletilen Titreşimin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi Bölüm 2: İşyerlerinde Ölçme Yapmak için Pratik Kılavuz
- TS EN 1032+A1:2011 Mekanik Titreşim Titreşim Emisyon Değerinin Belirlenmesi Amacıyla Hareketli Makinelerin Deneye Tabi Tutulması
- TS ISO 2631-1 Mekanik Titreşim ve Şok-Tüm Vücut Titreşime Maruz Kalma Değerlendirilmesi-Bölüm 1:Genel Kurallar standartlarına ve bu standartların en güncel hallerine göre yapılır.
TİTREŞİM ÖLÇÜMÜ NASIL YAPILIR?
- Titreşim ölçümünde, titreşim düzgün ise; etkin değer rms hızı m/sn cinsinden oktav bantları ile ölçülür.
- Titreşim, insan vücudunun temasta olduğu noktalardan ölçülür.
- Lokal titreşimde, ölçüm elle tutulan veya aletin çalışan kısmı üzerinden, tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan ölçülür.
- Titreşim, vücuda yayıldığı nokta veya bölgeye en yakın yerden ölçülür. Eğer iletim esnasında bir engel veya diğer faktörler etkili ise bunlar ölçüm esnasında göz önünde bulundurulur.
- Titreşimin en fazla olduğu odada ve noktada üç yönde yapılır ve en yüksek değer esas alınır.
- Yönetmeliğe göre titreşim ölçüm parametresi mm/s cinsinden titreşim hızı tepe değeridir.
TİTREŞİM ÖLÇEN VE ANALİZ EDEN CİHAZLAR HER ÖLÇÜMDEN ÖNCE UYGUN ŞEKİLDE KALİBRE EDİLMELİDİR! TİTREŞİM ÖLÇEN CİHAZLAR BELLİ ARALIKLARLA TEST EDİLMELİ VE KALİFİYE ELEMANLARCA KALİBRE EDİLİP SAKLANMALIDIR!
TİTREŞİM ÖLÇÜM NOKTALARI NELERDİR?
- Ofis veya işyeri olarak kullanılan binalarda ölçüm yerleri, makine ve teçhizatın (elektrik motoru, pompa, fan vb.) neden olduğu titreşimin gözlendiği noktalar olarak belirlenir.
- Oturarak maruz kalınan titreşimin ölçümü için kullanılan yarı rijit bir disk üzerine monte edilen transdüser; titreşime maruz kalan kişilerin oturma konumundaki durumlarında, oturan kişinin sağ ve sol kalça kemikleri arasındaki orta noktaya yerleştirilecek şekilde koltuk yüzeyine konumlandırılmalıdır. Rahatlık sağlaması için bu yarı-rijit diskin merkezinin, sağ ve sol kalça kemiklerinin biraz önüne (5 cm ´ye kadar) yerleştirilmesi kabul edilebilir.
- Titreşime maruz kalan kişilerin ayakta durması durumunda, transdüser, ayak tabanın orta noktasına yerleştirilmiş durumda iken, kullanıcının ayakta durduğu konuma yerleştirilmelidir.
- Ölçüm noktaları, titreşimin vücuda iletildiği el / ellerin yüzeylerinde veya yakınında seçilir.
- İvmeölçerler, iletilen titreşimin en iyi temsili noktası olan tutma bölgelerinin ortasına yerleştirilmelidir.
TİTREŞİM ÖLÇÜMÜNDE NE VERİLER ELDE EDİLEBİLİR?
- Analiz edilen titreşim kaynağının karakteristiği ve yapılan işin cinsi,
- Vücuda iletilen titreşimin iletim şekli ve yolu,
- Kullanılan cihaz ve donanımı ile karakteristiği,
- Titreşime maruz kalan işçi sayısı,
- Maruziyet süresi,
- Tarih, saat, ölçüm yapan kişinin adı, soyadı, unvanı ve imzası,
TİTREŞİM NE İLE ÖLÇÜLÜR?
Titreşim, vibrasyon detektörü ile ölçülür.
TİTREŞİMDEN KORUNMA YOLLARI NELERDİR?
- Titreşimi kaynaktan kesmeye çalışma, titreşim oluşumunu azaltma veya tamamen yok etme yapılır.
- Maruziyet süresinin azaltılması yapılır.
- Kişisel koruyucu araçlar kullanılması sağlanır.
- Titreşimin yayılması, şiddetlenmesi ve yankılanması önlenir.
- Çalışanlar izole edilerek çalışılır.
TİTREŞİMİN KONTROL METOTLARI NELERDİR?
- Dinamik denge ile titreşimin yoğunluğunu azaltılmaya çalışılmalı,
- Titreşim olan kısımlardaki hareketi veren bölgenin gücünü azaltma yöntemi uygulanmalı,
- Dakikada dönme hızını azaltmak ve çalışma döngüsünün süresini arttırma yöntemi uygulanmalı,
- Titreşim yapan kısmın titreşim yayılım miktarı azaltılmalı, kısmın emme kapasitesini artırarak bağlı olduğu bölge sağlamlaştırılmalı,
- Sallantı hareketi, dönme hareketine çevrilmeli,
- Ani duruşlarda frenleme yerine aralıklı frenleme tercih edilmeli,
- Silindirik dişliler helozonik dişlilere ve metal dişliler mümkün olan diğer tip dişlilere çevrilmeli,
- Kullanılan materyalin karakterine göre aletin şekil ve hızı tekrar tasarlanmalı,
- Çalışılan makina ve materyali sabit tutacak uygun sistemler tasarlanmalı,
- Elektrikli makinalar elektrodinamik, magnetodinamik ve aerodinamik güçlere göre tasarlanmalı,
- Makine ve ekipmanların uygun noktalarında uygun emme bağlantıları geliştirilmeli ve montajı yapılmalı,
- Fan pervaneleri uygun tasarlanmalı,
- Hava boşaltım ve çekim sistemleri uygun tasarlamalı ve gaz veya sıvı boru sistemleri titreşim kaynağı olmaktan çıkarılmalı,
- Bakım ve onarım personeli, yağlama, ayarlama, aşınan kısımların değiştirilmesi ve düzenli bakım yapılması konusunda eğitim vermelidir.
TİTREŞİM YAYILIMINI, ŞİDDETLENMESİNİ VE YANKILANMASINI KONTROL ETMEK İÇİN UYGULANACAK METOTLAR NELERDİR?
- Makinanın yerleşimi duvar ve zeminden izole edilmeli,
- Taban bağlantıları ve yerleşim noktaları anti titreşim materyali ara parçalar yerleştirilerek sönümleme yapılmalı,
- Titreşim yapan makinalar diğer kısımlardan ayrılarak, yerleşim esnasındaki diğer kısımlarla ve çalışma odasıyla temas halinde olması engellenmelidir.
EKİPMAN YÜKSEK SEVİYELERDE TİTREŞİM OLUŞTURUYORSA NELER YAPILABİLİR?
- Uzman ve mühendislerin belirlediği bir metotla uzaktan kumanda ile iş belli bir mesafeden kontrol edilmeye çalışılmalı,
- Uzaktan kumandalı ekipman yerleştirilirken en az sayıda işçinin etkilenebileceği şekilde ayarlama ve yerleşim yapılmalı,
- Eğer titreşim sınırları tehlike sınırlarının altına düşürülemezse, işçilere anti-titreşimli çalışma platformları ve standartları sağlanmalıdır.